PTSD a CPTSD – pogłębiona analiza różnic w świetle najnowszych badań
Aktualizacja artykułu: Luty 2025
Wprowadzenie Złożonego Zespołu Stresu Pourazowego (CPTSD) do klasyfikacji ICD-11 stanowiło przełom w rozumieniu zaburzeń związanych z traumą. To rozróżnienie między klasycznym PTSD a jego złożoną formą nie jest jednak tylko formalnym podziałem – odzwierciedla ono głębokie różnice w naturze, przebiegu i leczeniu tych zaburzeń.
Źródła i natura traumy
Klasyczny PTSD rozwija się najczęściej w odpowiedzi na pojedyncze, wyraźnie określone wydarzenie traumatyczne. Jak wskazują van der Kolk i McFarlane (2021), może to być wypadek samochodowy, napaść, klęska żywiołowa czy pojedynczy epizod przemocy. Charakterystyczne dla takich wydarzeń jest ich nagłe wystąpienie i intensywność, które przytłaczają normalne mechanizmy radzenia sobie.
CPTSD ma znacznie bardziej złożoną etiologię. Rozwija się on w wyniku długotrwałej ekspozycji na traumatyczne doświadczenia, często rozpoczynające się we wczesnym dzieciństwie. Może to być przemoc domowa, zaniedbanie emocjonalne, wykorzystywanie czy życie w warunkach chronicznego zagrożenia. Kluczowym elementem jest tu niemożność ucieczki z traumatycznej sytuacji, co prowadzi do głębokich zmian w psychice i osobowości.
Neurobiologiczne podstawy różnic
Najnowsze badania z wykorzystaniem zaawansowanych technik neuroobrazowania rzucają nowe światło na różnice między tymi zaburzeniami. W przypadku PTSD obserwujemy przede wszystkim zaburzenia w funkcjonowaniu struktur odpowiedzialnych za reakcję strachu – nadaktywność ciała migdałowatego i osłabioną kontrolę ze strony kory przedczołowej.
W przypadku CPTSD zmiany są bardziej rozległe i dotyczą szerszych sieci neuronalnych. Obserwuje się istotne zmiany w sieci trybu domyślnego (DMN), która odpowiada za poczucie self i przetwarzanie społeczne. Dodatkowo, występują zaburzenia w integracji międzypółkulowej oraz zmiany strukturalne w obszarach odpowiedzialnych za regulację emocji.
Manifestacja objawów
PTSD charakteryzuje się przede wszystkim objawami związanymi bezpośrednio z traumatycznym wydarzeniem. Są to nawracające wspomnienia, koszmary nocne, reakcje dysocjacyjne (flashbacki) oraz silne reakcje fizjologiczne na bodźce przypominające o traumie. DSM-5-TR (APA, 2022) podkreśla również znaczenie objawów unikania oraz nadmiernego pobudzenia.
CPTSD prezentuje się jako znacznie bardziej złożony obraz kliniczny. Oprócz klasycznych objawów PTSD, pacjenci doświadczają głębokich zaburzeń w regulacji emocjonalnej. Może to przyjmować formę chronicznego poczucia pustki, trudności w kontrolowaniu intensywnych emocji, czy nawet tendencji samobójczych. Szczególnie charakterystyczne są problemy w relacjach interpersonalnych – od trudności w zaufaniu innym, przez problemy z bliskością, po tendencje do powtarzania wzorców krzywdzących relacji.
Podejście terapeutyczne
Leczenie PTSD koncentruje się głównie na przepracowaniu traumatycznego wydarzenia i jego następstw. Metaanalizy potwierdza skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej skoncentrowanej na traumie, EMDR oraz terapii ekspozycyjnej.
W przypadku CPTSD konieczne jest znacznie bardziej kompleksowe podejście. Sugerowany jest model fazowy, rozpoczynający się od stabilizacji i budowania bezpieczeństwa. Dopiero po osiągnięciu względnej stabilności możliwe jest przejście do właściwego przepracowywania traumy. Ostatnia faza koncentruje się na reintegracji i budowaniu nowej tożsamości.
Nowe perspektywy w leczeniu
Ostatnie lata przyniosły szereg obiecujących kierunków w leczeniu obu zaburzeń. Część badaczy zwraca szczególną uwagę na potencjał terapii psychedelicznej, zwłaszcza z wykorzystaniem MDMA. Równie obiecujące wyniki pokazują badania nad neurofeedbackiem oraz terapią somatyczną, które mogą stanowić cenne uzupełnienie tradycyjnych metod leczenia.
DODATKOWE INFORMACJE ZNAJDZIESZ PONIŻEJ
Rodzaj traumatycznego doświadczenia:
- PTSD: Zazwyczaj jest związany z jednym, konkretnym traumatycznym wydarzeniem, takim jak wojna, napad, wypadek samochodowy czy gwałt.
- C-PTSD: Jest związany z długotrwałymi, powtarzającymi się traumatycznymi doświadczeniami, takimi jak przemoc domowa, zniewolenie, nadużycia emocjonalne czy przewlekła ekspozycja na stresujące warunki życiowe.
Charakter objawów:
- PTSD: Objawy PTSD często skupiają się na reakcjach na konkretne wspomnienia lub sytuacje związane z traumatycznym wydarzeniem. Typowe objawy to nocne koszmary, nawroty myśli, nadmierne pobudzenie i unikanie sytuacji związanych z traumą.
- C-PTSD: Objawy C-PTSD są bardziej zróżnicowane i obejmują szeroki zakres trudności emocjonalnych, interpersonalnych i zachowawczych. Pacjenci z C-PTSD często doświadczają silnych emocji, problemów w relacjach, dysocjacji i innych trudności.
Źródło traumy:
- PTSD: Zazwyczaj związany z jednym, konkretnym źródłem traumy, które można zidentyfikować i opisać.
- C-PTSD: Związany z wieloma źródłami traumy, które często są długotrwałe i bardziej złożone. Osoby z C-PTSD mogą mieć historię wielu traumatycznych doświadczeń.
Wpływ na osobowość:
- PTSD: Często ma ograniczony wpływ na strukturę osobowości i funkcjonowanie poza obszarem związanym z traumatycznym wydarzeniem.
- C-PTSD: Może wpłynąć na szerokie spektrum funkcjonowania osobowości, w tym na postrzeganie siebie, innych ludzi i świata oraz na zachowania interpersonalne.
